Нам оройуонун «Хатын-Арыы» совхоз партийнай тэрилтэтин салайбыт кэмнэрим туһунан ахтыы.

             Мин ССКП Намнааҕы оройуоннай комитетыгар 1980 с. тохсунньутугар анаммытым, бастаан пропаганда уонна агитация отделын инструкторынан, онтон отдел сэбиэдиссэйин солбуйааччытынан, кэлин уопсай отдел сэбиэдиссэйэ этим. Ити 1985 сыл этэ. Тохсунньу ый бүтүүтэ миигин Райком 1 секретара Саввинов Г.М. ыҥыран ылан кэпсэттэ: «Илья Гаврильевич, эн Райком аппаратыгар 5 сыл үлэлээтин, опытырдын, партийнай үлэни биллин, дьону кытта сүрдээҕин тапсарын, олохтоох кадргын. Ол иһин, эйиигин аны быһаччы производстваҕа тахсан үлэлииргэр, эдэр киһини инники улахан перспективаҕын бэлэмниибит, аны «Хатын-Арыы» совхоз партийнай комитетын салайарга туруорабыт» -диэн  эттэ.

Онон 1985 с. тохсунньутугар «Хатыҥ-Арыы» совхоз коммунистарын уопсай мунньахтарыгар куоластааннар партком секретара буолбутум. Райкомна  5 сыл устатыгар оройуону бүтүннүүтүн кэрийэн совхозтар, тэрилтэлэр үлэлэрин-хамнастарын үчүгэйдик билэр кэмим этэ. Ол иһин, саллыбатаҕым. Иккиһинэн, ити кэмнэргэ дойду үрдүнэн улахан уларыйыылар бара турар этилэр. ССКП КК генеральнай секретарынан эдэр киьи Горбаев М.С. анаммыта. Партийнай эйгэҕэ эдэр кадрдар анаммыттара, сана политика саҕаламмыта.

               Ити кэмҥэ «Хатыҥ-Арыы» совхоз урукку бөдөҥсүйбүт «М.Аммосов» совхозтан арахсан тэриллибит буолан сайдан эрэр кэмэ этэ. Дойду үрдүнэн тыа хаһаайыстыбатыгар саҥа хайысхалар, сүүрээннэр киирэн эрэллэрэ. «Хатыҥ-Арыы» совхоз оройуонна соҕотох эти элбэтээччи хайысханан барбыта, сүрүн туһаайыыта ити эрэ этэ, ону кытта 2 отделенияҕа ыанньык сүөһүлэр эмиэ бааллара Кыһыл дэриэбинэҕэ уонна Бөтүннэ. Онон ыччат сүөһүнү элбэтии, ити түмүгэр кинилэри түргэнник уотан-аһатан, интенсивнай методынан ыйааһыннарын күүскэ эбэн 1,5 – 2,5 саастаахтары госзакупка туттарыы хайысхата ылыллыбыта.

Ити ирдэбиллэринэн салыйтаран партийнай тэрилтэ иннигэр саҥа ирдэбиллэр турбуттара:

1. Урукку курдук, үрдүттэн кэлтэй дьаһалымсыйыыны тохтотон, саҥа сүүрээн киллэрэн сүрүн болҕомтону үлэ киһитигэр туһаайыы, үлэ коллективтарын оруолларын үрдэтии буолбута.

2. Элбэхтик үлэ миэстэтигэр сылдьан үлэ хайдах тэриллэрин быһаччы билсиһии, ханнык-туох кыһалҕалар баалларын тутатына быһаарсыы.

3. Онон сибээстээн эппиэттээх үлэ иһин, спеиалистартан – зоотехниктар, ветеринардар, биригэдьиирдэртэн  ирдэбили күүһүрдүү соруга турбуттара.

4. Үлэлиир усулуобуйаны тупсарыы, сүөһү үлэтигэр чуолаан ньирэй көрүүтүгэр эппиэттээх, дьиссипилиинэлээх дьону аттаран туруоруу ирдэммитэ.

               Оройуоҥҥа «Хатыҥ-Арыы» совхоз биир саамай улахан хаһаайыстыба буолбута. 4 отделениялаах: Аппааны, Кыһыл Дэриэбинэ, Бөтүҥ, Искра. Ус нэһилиэктээх: Хатыҥ-Арыы, Бөтүҥ, Искра. Совхоз партийнай комитетыгар 5 сыахтаа5ы партийнай тэрилтэлэр киирэллэрэ –Аппааны, Бөтүҥ, Кыһыл Дэриэбинэ, Искра уонна киин салайар аппарат. Барыта 200 тахса коммунист баара. Ити таһыгар Аппааны оскуолата туһунан партийнай тэрилтэлээҕэ. Улахан  партком буолан, Партия Райкома партийнай анал кабинет баар буоларын көҥүллээбитэ. Манна эдэр коммунист, үрдүк үөрэхтээх Ноговицын Д.И. үлэлээбитэ. Кыһамньылаах, дьону кытта олус тапсара, партком үлэтигэр улахан тирэх буолбута. Бары пропагандистскай, политическай үлэ партийнай уураахтар хонтуруоллара, боппуруостары бэлэмнээһин, сыахтааҕы партийнай тэрилтэлэри кытта сибээс уо.д.а. кини нөҥүө ааһаллара. Парткабинет совхоз хонтуоратын муннугар анал хостооҕо, онно партком мунньахтарын, экономическай уонна политүөрэхтээһин уонна атын мероприятиялар ыытыллаллара. (Кыһыл Дэриэбинэ), Лукин М.М. (Аппааны), Парникова З.Д.(Искра), Попова М.С.(Киин аппарат) дьоһуннаах тэрийэр үлэни ыыталлара, коммунистар нөнүө үлэҕэ ирдэбили күүһүрдэллэрэ. Партком үлэтигэр күүстээх тирэх буолбуттара.

                   Совхоз эт-үүт хайысхалаах буолан, сүрүн болҕомто ыччат сүөһүнү элбэтиитэ, ону төлөһүтүүгэ ууруллубута. Бэйэ ньирэйдэрин таһынан, элбэх ньирэйи тастан сүнньүнэн «Дьокуускай» уонна «Хатас» совхозтартан атыылаһар этибит. Олору 1,5-2,0 сыл устата күүстээх аһылыкка – интенсивнай уотууга туруоран, күһүнүгэр госзакупка Дьокуускайдааҕы эт комбинатыгар киллэрэн туттараллара. Ити олус сындааһыннаах, ыарахан үлэ этэ. Күһүн балаҕан, ардыгар алтынньы ыйдарга «Граф биэрэгэр» үүрэн киллэрэн сүүһүнэн борооскуну баржаҕа симэн, Өлүөнэнэн Дьокуускай анныгар «Харыйалаах» диэн арыыга тиксэрэллэрэ. Кинилэри кытары бостууктар, биригэдьиирдэр, зоотехниктар, ветеринардар хайаан да баар буолаллара. Онтон совхоз кылаабынай зоотехнига Петров Е.И., юрист Атласов мясокомбинатка күүтэллэрэ. Бу эппиэттээх үлэни Петров Е.И. кыайа тутара, үлэтин ымпыгын барытын билэр буолан хаьан даҕаны кыайыылаах тахсара. Арай биир түгэҥҥэ эрэ, ыйы-ыйынан мөккүһэн, дьыаланы суутунан кыайан тахсыбыттарын өйдүүбүн. Эрдэттэн график, дуогабар бөҕөнү түһэрсэллэрэ.

               Үлэм бастакы сылларыгар, ньирэй бөҕөтө өлөн улахан айдаан тахсыбыта. Совхоз ол сыл ночоокко тэбиллибитэ. Мунньах бөҕөтө, маргыар бөҕөтө. Бэрэбиэркэ ыыталаан, комиссиялар түмүктэрин киэн ыҥырыылаах партком уонна дирекция мунньахтарыгар дьүүллэһии буолбута: «Тугу оҥоробут, хайдах гынан итэҕэстэри туоратабыт?!» Сүбэлэһэн баран, киэн ынырыылаах партком мунньаҕын тэрийэн кытаанах кэпсэтии буолбута олох аһаҕастык. Бары үлэһиттэр, бэйэ-бэйэҕэ көлбөрүппэккэ, тугу оноруохха өссө диэн салаанан салайтаран этиммиттэрэ. Ол түмүгэр, сүөһүнү көрөр-харайар усулуобуйаны төрдүттэн тупсарыахха, чопчулаан ньирэйи тиэйэр-таьар ичигэс массыыналары онортуохха, фермалары ичигэс уонна кураанах гына тутуохха, аьылык хаачыстыбатын тупсарыахха, эбии аһылыгы элбэтиэххэ.

            Биир бастакынан – ветеринарнай сулууспа үлэтигэр кытаанах хонтуруолу олохтуурга, эппиэтинэһи ньирэй көрөөччүлэри кытта тэҥҥэ сүгэргэ. Ороскуоту зооветеринарнай сулууспаттан эмиэ күүскэ ирдииргэ ыйыллыбыта.

Иккиһинэн – ньирэйдэри көрүүнү сүрүннээн биир сиргэ онорорго, онно бары усулуобуйаны тэрийэргэ. Аппааны отделениятыгар «Чараҥ» комплексыгар, 2 саҥа хотоннор тутуллубуттара, барыта 5 хотоҥҥо толору механизация оҥоһуллубута: сылаас уулаах автопоилкалар, ноһуому таһаарарга ТСН (траспортердар), хотоннорго электроспираллаах бетоннай плиталар турбуттара (Намҥа Сельэнерго тэрилтэ онороро). Онон хотоннор сылаас уонна кураанах буолбуттара. Ньирэй көрөөччүлэргэ   уонна специалистарга «эпидемиологическай режим» олохтоммута. Доруобуйаларын ыйга биирдэ хайаатар да бэрэбиэркэ барыахтаахтара. «Ньирэй диэн саҥа төрөөбүт оҕо курдук» көрүллүөхтээх диэн ирдэбил турбута. Нэдиэлэ аайы зоотехническай аһылык райпоҕа оҥоһуллар буолта, микро-макро биологическай эбиликтэр, көөнньөрбөлөр ирдэнэллэрэ. Атын дьон тастан сырыылара бобуллубута.

                    Үсүһүнэн – ньирэйдэри тиэйиини-таһыыны кытаанах хонтуруолга ылыллыбыта,  маныаха бары суоппардар, зоотехниктар, биригэдьиирдэр, ветеринардар тэҥҥэ эппиэти сүгэллэрэ. Урукку өттүгэр, аһаҕас массыынанан тиэйиллэр эбит буоллаҕына, анал ичигэс бүрүөһүннээх «алка» массыыналар ылыллыбыттара, иһигэр олбохтор оҥоһуллубуттара. Ньирэйи талан ылыыга ветеринардар эппиэтинэстэрэ күүһүрбүтэ, хас «оккуран» ньирэйгэ материальнай эппиэтинэс олохтоммута. Ньирэйи биэрээччилэр мөлтөхтөрүн соннууллара биллэр этэ. Ньирэйдэри аҕалан бараннар, анал акт быһыытынан көрөөччүлэргэ туттараллара олохтоммута.

                   Итилэр түмүктэрин, партком эбэтэр дирекция мунньаҕар дьүүллэһэр буолбуппут, нэдиэлэ аайы. Итинник дьаһаллар күүскэ олохтононнор, дьон барыта өйдөөбүтэ уонна ылыммыта. Ньирэй көрөөччүлэр оһуобай болҕомтоҕо киирбиттэрэ, хамнастара үрдээбитэ. Маҕаһыыннарга кинилэргэ анал «муннук прилавкалар» бааллара, хлеб, чай, сахар уонна да атын бородуукталар быстыбат этилэр. Уочаракка анньыһыы кинилэргэ суоҕа.

                   Итилэр түмүктэригэр ньирэй өлүүтэ «ЧП» буолбута, онон совхоз кэлин барыстаах өрүккэ тахсан кэлбитэ. Итинник ирдэбиллэр совхоз бары отделенияларыгар, салааларыгар киирбиттэрэ.

                   Сүөһү үлэһиттэригэр барыларыгар болҕомто ууруллубута. Кинилэр үлэлэрин түмүгэ бу совхоз дохуота, инники кэскилэ диэн өйдөбүлү партийнай тэрилтэ бары салаа үлэһиттэргэ тиэрдэрэ. Араас санаалар бааллара, ордук суоппардар, механизатордар «сүөһү үлэһиттэрин аһара үрдүктүк тутаҕыт, кинилэри хааччыйааччылар биһиги буолбатахпыт дуо?!»  Итилэри партком уонна партийнай тэрилтэлэр экономическай, араас политическай үөрэхтээһин нөҥүө быһааран, өйдөтөр үлэни ыыталларын түмүгэр өйдөөһүн, ханна барыай, син биир тылга кэлэллэр.

                 Сүөһү үлэһиттэригэр анаммыт дьиэлэр, кыһыл муннуктар тэриллибиттэрэ, күнүс «итии аһылык» баар буолбута, телевизор, хаһыаттар, өссө киэн сиргэ теннис остуола баар этэ. Аны хас бээтиҥсэ аайы «сүөһү үлэһиттэрин күнэ» диэн тэриллэрэ, бу күн биир да мунньах буолбата, бобуллар этэ. Бары кылаабынай специалистар бу күн үлэһиттэргэ көрсүһүүлэри, бэсиэдэлэри, үөрэхтээһини ыыталлара. Оройуон, совхоз сонуннарын, көрдөрүүлэрин кэпсииллэрэ. Ити барыта совхоз үрдүнэн тэриллэрэ. Партком секретара да, совхоз директора да бары хабыллар этилэр. Ити анал графигынан, ону оҥорооччу партийнай кабинет буолара, хайаан да тутуһуллар этэ. Эмиэ бу кэмҥэ оройуонтан, Райкомтан, Райсоветтан бэрэстэбиитэллэр сылдьаллара, ол иһин үлэһиттэр сонуннары истэ-билэ сылдьаллара, наадалаах боппуруостарын туруорсаллара.

Аны итинник көрсүһүүлэр түмүктэрэ бэнидиэнньик ахсын сарсыардааҥы дирекция мунньаҕар истиллэрэ, дьаһаллар наада буоллаҕына тутатына ылыллаллара эбэтэр туһааннаах салаалар салайааччыларыгар бэриллэллэрэ уонна ирдэнэрэ. Ол иьин, совхоз салалтата балаһыанньаны тутан олороро. Бу олус көдьүүстээх ньыма этэ.

               «Хатыҥ-Арыы» совхоз ити кэмҥэ, оройуоҥҥа саамай элбэх төбө сүөһүлээҕэ, барыта 4,5 тыһыынчаҕа тиийэрэ, сылгыта 2,5 тыһыынча курдуга. Оройуон иһигэр, биир эрэ сиргэ «Бөтүҥҥэ» сылгы племенной ядрота баара, ону опыттаах сылгыһыт Лукин Банифатий Гаврильевич көрөрө. Манна анаан Верхоянскайтан хас да атыыр сылгылары ылбыппыт. Кинилэр төрүөхтэрэ оройуоҥҥа тэнийбит буолуохтаахтар.

               Совхоз производствота ааҕан-суоттаан үлэлээһинтэн улахан тутулуктааҕа. Ити кэмҥэ Дойду үрдүнэн тэнийбит «Экономика должна быть экономной» диэн лозунг үлэлиирэ уонна производства бары салааларыттан ирдэнэрэ. Партком уонна партийнай кабинет тэрийиитинэн совхозка экономическай үөрэхтээһин күүскэ ыытыллыбыта. Сыахтааҕы партийнай тэрилтэлэр, секретардар Попова М.С. (киин аппарат), Лукин М.М. (Аппаны), Кугданов М.Ф. (Бөтүҥ), Петухова М.И. (Кыьыл Дэриэбинэ), Парникова З.Д. (Искра) бары салаа үлэһиттэргэ ирдэбили уонна тэрээһиннээх үлэни ыыппыттара. Кинилэргэ совхоз парткома, партийнай кабинета кыаллар бары көмөнү онороро: араас брошюралар, ыстатыйалар, кинигэлэр. Специалистарга, биригэдьиирдэргэ күүстээх көмөнү совхоз көрдөрүүлэрин, экономическай ааҕыылары уонна да атыны совхоз главнай экономиһа Попова М.С. салайар сулууспата оҥороро.

                Бары салаа үлэһиттэригэр – сүөһү, хонуу үлэтэ, механизатордарга, бухгалтерия – үлэ нуорматын тутуһуу, ааҕан-суоттаан улэлээһиҥҥэ ирдэбил кытааппыта. Холобура: от нуорматын аһара барыы, механизатордарга, суоппардарга горючэйи ороскуоттааһыҥҥа биир литрга тиийэ аахсыы буолара.

                  Ити барыта улэһити бэрээдэктээбитэ, ааҕарга-суоттуурга үөрэппитэ, түмүгэ көстүбүтэ.

              Совхоз сир үлэтигэр – бурдукка, хортуопуйга, эбии аһылыгы оҥорууга (АВМ, сиилэс, мутукча уод.а.) киэҥ үлэни ыытара. 2000 га сиргэ бурдук, күөх үүнээйи, хортуопуй ыһаллара. Ыһыы улэтэ икки срогунан ыам ыйын 10 күнүттэн бэс ыйын 15 күнүгэр дылы барара. Сири таҥастааһыҥҥа кылаабынай агроном, улахан опыттаах, ирдэбиллээх, сатаан туруорсар саҥа идеялаах Еремеев И.Л. улэлээбитэ. Бааһыналары тупсаран оҥоруу, хорутууга, ньуурдааһыҥҥа саҥа агрономическай ирдэбиллэри киллэрбитэ. Маны көрө-билсэ атын оройуоннартан, опыт ыла хас да делегация сылдьыбыта. Сир оҥоруутугар тракторист Маркова Екатерина Россияҕа баран «Лауреат үрдүк ааты» ылары ситиспитэ. Аппааныттан Дьяконов Гр., Бөтүҥтэн Христофоров В. оройуоҥҥа бастыҥнар этилэр.

               Хортуопуй ыһыыта оройуоҥҥа саамай киэн этэ 250 га. Манна эмиэ аан бастаан «сана метод» голландскай ньыма туттуллубута. Сүнньүнэн хортуопуй бааһыналарын аллараа арыы сирдэргэ оноһуллубуттара – ордук сииги тутар диэн. Ол курдук Бөтүҥҥэ «Чаллаайы», «Баакычча», Кыһыл Дэриэбинэҕэ «Тумарча», Аппаныга «Сөксөл». Бааһыналарга органическай удобренияны (сүөһү балбааҕын) 2 сыл устата курулаан баран киллэриллэр этэ, ол иһин хотоннор тастарыгар «саах булгунньахтар» өрөһөлөммүттэрэ. Билигин даҕаны чааһынайдар итини тутталлар дии.

               Бурдугу харайыыга эмиэ сана ньыма «ЗАВ» диэн оҥоһуллубута, бурдугу ыраастыыр, куурдар. Билиҥҥэ дылы Кыһыл Дэриэбинэҕэ турар. Кылаабынай агроном Еремеев И.Л. саҥа ньымалара ыараханын да иһин, кэлин үчүгэй көрдөрүүнү биэрбитэ. Ол курдук бурдугу гатыттан 15-15 центнер ылбыппыт, хортуопуйу 90-110 центрен хомуйар этибит, оттон билигин хаһый?

              Сүөһү дороххой аһын – оттооһуну тэрийии биир сүрүн сорук буоларын бары билэбит. Оччолорго билиҥҥи курдук «минитехника» диэн отой да суох этэ. Оттуур звенолар – механизированнай, полумеханизированнай, көлө-илии уонна илиинэн этилэр. Тэрээһин үлэлэр эрдэттэн ыһыы бүтээтин кытта бараллара, ордук трактордар өрөмүөннэрэ. Партком оттуур звенолар салайааччыларын талан туруорууга сүрүн болҕомтону ууран, эрдэттэн партком мунньаҕар дьүүллэһэн, кэпсэтиһэн уураах таһаарар этибит. Үһүс звенолары салайарга коммунистары кытары кэпсэтии, сүбэлэһии таһаарыылаах буолара. Маныаха отделениялар управляющайдара сүрүн быһаарыыны ылыналлара. Сорох звеневодтар «өскө саҥа техника (трактор) биэрбэт буоллаххытына оттообоппут» диэн турааччылар баар этилэр. Оннуктартан булгуччулаахтык босхолонон, атын дьону таларбыт. От үлэтэ-сезон үлэтэ, онон техника от кэмигэр саахала суох улэлээһинин тэрийии – бу инженернай сулууспа сүрүн соругун быһыытынан партийнай ирдэбил кылаабынай инженер Винокуров З.И. «улахан сүгэһэр» быһыытынан сүктэриллэрин умнубатах буолуохтаах.

               Окко киирии, Ыьыах кэнниттэн, тутатына саҕаланара бэс ыйын 20-25 дылы. Звено элбэх, аны оттуур сирбит уу хаайтарыылаах өрүс арыылара. Онон син биир 4-5 хонук тардыалыктаах буолара. От былаана, сүөһү төбөтө элбэҕинэн, 6,0-7, тыһыынча тонна буолара, ити оройуоҥҥа саамай улахан көрдөрүү этэ. Былааны толорботох кэммитин өйдөөбөппүн, 7,5 тыһыынча тонна тиийэ оттуурбут. Кылаабынай инженер Захар Иванович ирдэбиллээх, эппитин ылыннарар, кыһамньылаах специалист быһыытынан сыаналыыбын. От кэмигэр техника элбэхтик алдьанара, ону оҥосторго киин мастарыскыайга наһаа элбэхтик кэлэллэрэ-бараллара, күн бөҕөтө сүтэрэ. Ону хайдах гынан туоратабыт диэн боппуруос турбута. Онуоха Захар Иванович бэрт үчүгэй толкуйу тобулан, тутатына дьаһал ылан улэҕэ киллэрбиттэрэ – 3 киһилээх киин мастарыскыай иһинэн өрөмүөннүүр суһал көмө этэрээтэ тэриллибитэ, биир МТЗ трактордаах, биир бортобуой УАЗ массыыналаах, саппаас чаастарын, сваркаларын, мотордарын тиэнэ сылдьан хантан «суһал сигнал» кэлэр да тутатына тиийэн өрөмүөннүүр, оҥорор этилэр. Маныаха трактордары үчүгэйдик билэр слесарьдар анаммыттара, кинилэргэ хамнастарын таһынан күһүн отунан эбии төлөбүр оҥоһуллара. Онон ити кэнниттэн, кэлии-барыы, күн-дьыл алдьаммат буолта. Звенолар үксүлэрэ рациялаах этилэр, онон күннэтэ сибээс баар этэ. Маныаха кини аппарат диспетчерскай сулууспата чаһы курдук үлэлиирэ – старшай диспетчер Евсеева Татьяна Гаврильевна үлэтигэр олус ирдэбиллээх, опыттаах, звеневодтары барыларын тарбах курдук билэр буолан, күннээҕи сводканы олох көтүппэккэ ылара, ол иһин партком да, дирекция да балаһыанньаны тутан олороллоро.

                   Үгэс быһыытынан хас нэдиэлэ бээтинсэтигэр звеноларга бэрэстэбиитэллэр элбэх сонуннаах, хаһыат, агитационнай кумааҕы бөҕөлөөх, оттооһун сводкатын туппутунан тарҕаһаллара. Понидельникка ити барыта дирекция мунньаҕар дакылааттанара. Ол да иһин, оттооһун хампаанньата тэрээһиннээхтик, туох да «ЧП» суох ыытыллара.

Партийнай комитет биир сүрүн соругунан нэһилиэнньэ, ол иһигэр совхоз улэһиттэрин социальнай олохторун усулуобуйатын тупсарыы этэ. Маныаха балайда улахан, таһаарыылаах үлэ барбытын ахтыахпын баҕарабын. Ол курдук, мин үлэлээбит кэммэр, Аппааныга саҥа типовой клуб, 100 миэстэлээх оҕо комбината, 2-лии квартиралаах арболитовай 5 дьиэ; Кыһыл Дэриэбинэҕэ ФАП уонна клуб дьиэтэ, Бөтүҥҥэ 4-түү квартиралаах 6 дьиэ, баанньык уонна  гараж арболиттан тутуллубуттара. Совхоз бэйэтин үбүнэн хаьаайыстыбаннай ньыманан сылга 12-лии квартираны улэ5э киллэрэрэ. Тумарча5а уонна Бетүннэ сайынны о5о сынньанар-улэлиир лаа5ырдара аьыллыбыттара. Совхоз тутуутун салаатын эдэр специалист Рехлясов В.С. бэркэ салайбыта.

                  «Кадр барыны быһаарар» диэн мээнэҕэ этиллибэт, быһаарар оруоллаах. Совхоз парткома бу хайысханы саамай сүрүн болҕомтоҕо тутара уонна ыһыктыбакка үлэлээбитэ. Совхоз директора Алексеев С.С. бастаан утаа итини сөбүлээбэт этэ, хайдах эрэ кини оруола намтыыр курдук саныыра. Онон сирэй кэпсэтии, онтон партком мунньаҕар сүбэлэһии кэнниттэн, бу сүрүн боппуруос Партия линияҕа буоларын өйдөөн, кэлин куруутун субэлэһэн производстваҕа аттаран туруоруу барара. Степан Степанович холку, кыраҕа ымыттыбат, ыксаабат майгылааҕа. Холкутук толкуйдаан, буһаран баран сөптөөх быһаарыылары ылаттыыра. Мин үлэлиир кэммэр, кини сиппит-хоппут, оройуоҥҥа убаастанар салайааччы быһыытынан биллэр этэ.

                  Петров Евтропий Иннокентьевич – кылаабынай зоотехник этэ, а5ам саастаах барыбытыттан, «Үлэ Кыһыл Знамя» орденнаах этэ, Ньурба киһитэ. Олус опыттаах, үлэтин ис хоһоонун ымпыгар-чымпыгар тиийэ билэр буолан, быһаарыыны тутатына ылынар, дьаһайар дьоҕурдаах этэ. Кини сулууспата, зоотехническай саамай элбэх үлэһиттээх сүрүн үлэ сулууспата этэ. Мин астынар этим.

                 Винокуров Захар Васильевич – кылаабынай инженер, саамай эдэр специалистпыт, үрдүк үөрэхтээх, олохтоох кадр, Аппааны уола. Түргэн туттуулаах, кэлэр-барар, кэпсэтиини бэркэ ыытар, булар-талар дьоҕурдаах, быһаарыылаах салайааччы.

Попова Мария Семеновна – кылаабынай экономист. Холку майгылаах принципиальнай, ирдэбиллээх салайааччы. Ааҕыы-суоттаһын, сөптөөх прогнозтары оҥоруу кини сүрүн үлэтин хааччыйбыта этэ. Саамай активнай коммунист, партком солбуллубат чилиэнэ, тирэҕэ буолара.

                 Отделенилар управляющайдара – Аппааныга Евсеев Д.Е., Кыһыл Дэриэбинэҕэ Платонов В.Е., Бөтүҥҥэ – Кугданов М.Ф., Искраҕа – Жирков П.Д. сүрдээх таһаарыылаахтык, бэриниилээхтик үлэлииллэрэ, бары коммунистар этэ. Үлэҕэ кыһалҕа, кыаллыбатах өрүттэр тахсаллара мэлдьэх буолбатах. Онуоха бастакы «уоту» управляющайдар көрсөллөрө, ол да үрдүнэн үҥсүһүү, ньоҕойдоһуу, айдаарсыы диэни отой өйдөөбөппүн, ити курдук дьону кытта кинилэр өйдөһөн-тапсан үлэлиири сатыыллара. Маныаха барытыгар Партком ыытар үлэтин түмүгэ эмиэ көстөр дии саныыбын.

                Партком Рабочком, комсомол – бары бииргэ үлэлиирбит, сүбэлэһэрбит. Ыыталыыр мероприятияларбытын бииргэ былааннанан, субэлэһэн баран партком мунньаҕын уурааҕынан бигэргэтэн онорорбут. Итинник куруутун кыайыылаах буолар этэ. Рабочком председателинэн Алексеев Афанасий Кириллович олус бэркэ улэлээбитэ. Олус добрай майгылаах, мэлдьитин күлэн мичээрдии сылдьар этэ. Кимиэхэ даҕаны «хаапыла да саҕаны» куһаҕаны төрүт санаабат, эриэккэс майгылаах быраатым этэ. Комсомол комитетын Евсеева Людмила салайбыта, ыччаттары түмэр дьоҕурдааҕа, ирдэбиллээҕэ, кэскиллээҕи таба көрөрө. Билигин да оннук дьаһаллаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар.

               Совхоз хас отделениятын, биригээдэтин ахсын үлэни өрө туппут, чулуу үлэһит дьоннордоох этибит. Холобура Аппааныга бастыҥ тырахтарыыстар - Маркова Е.И., Дьяконов Гр., суоппардар – Бурнашев В.В., Павлов В.В., Марков Е. уонна да атыттар. Кыһыл Дэриэбинэҕэ – ыанньыксыттар Дьяконова Е.И., Винокурова А.В., Дорофеева Е.А. уонна да атыттар, механизатор-раионализатор Сивцев Н.Н.. Бөтүҥҥэ – Эверстов Н.К. хортуопуй звенота, Лукин Б.Г. чемпион сылгыһыт, Кириллин Н.М. АВМ звеневода уонна да атыттар. Искраҕа -  Парникова З.Д. сүөһү биригэдьиирэ, Парников Д.Д. уонна да атыттар.

               Ветеран-хоммуньуус үлэһиттэрбитин ахтыбакка аһардахпытына «олус улахан» сыыһаны, хомолтолоҕу оҥорорбутун өйдүүбүн, бэйэм ветеран буолан олороммун.

               Аппааныттан саҕалаатахха – Левин.Л.Л., Иванов Д.С., Марков Г.А., Евсеев П.И. (Куустээх), Эверстов И.С., Гаврильев Н.С. уонна да элбэхтэр буолуохтаахтар. Кыһыл Дэриэбинэҕэ – Сивцев Н.Н., Решетникова М., Евстафьева П. уо.д.а. Бөтүҥтэн – Евстафьева И.А., Лукин Я., Алексеев К., Лукин Е.Г., Софронов И., Боброс С., Лукин Б.Г. уо.д.а

              1986 с. Партком быһаччы тэрийиитинэн биллиилээх биир дойдулаахпыт, бөдөҥ политическай государственнай деятель, сэрии кэмигэр Саха сирин Уобаластаа5ы Партия Комитетын 1 секретарынан үлэлээбит Илья Егорович Винокуров 80 сааһын совхоз, нэһилиэк иһинэн бэйэбит тэрийэн ыыппыппыт. Ити кэмҥэ кини юбилейнай дататыгар ким даҕаны Партия Обкома да, Намнааҕы Райком да кыһамматахтара. Онон И.Е.Винокуров үлэтин-хамнаһын, олоҕун остуоруйатын аан маҥнай киэн соҕустук «Хатыҥ-Арыы» совхоз Парткома бэлиэтээбитин иһитиннэрэбин.

             Ити туһунан ахтыы-матырыйаалы И.Е.Винокуров музейыгар 08.02.2017 с. биэрбитим.

             Манан «Хатыҥ-Арыы совхоз» партийнай Комитетын үлэтин туһунан ахтыыбын түмүктүүбүн. Оччотооҕу үлэни-хамнаһы төһө өйдүүрбүнэн суруйа сатаатым, элбэх өйдөбүнньүк киирбэтэҕэ буолуо, ону билэр дьонум бырастыы гынын. Кинигэ тахсарыгар ситиһиини баҕарабын, дьоһуннаах үлэ түмүктээх буоллун.

Илья Гаврильевич Лукин – Нам улууһун бочуоттаах киһитэ,

Государственнай сулууспа уонна педагогическай үлэ

 бочуоттаах ветерана, сэрии сылын оҕото,

1985-90сс. «Хатыҥ-Арыы совхоз» парткомун секретара.

19.02.2023с.